رادیوسرجری استریوتاکتیک،درمان نوین با پرتو – کلینیک آروین

رادیوسرجری استریوتاکتیک  نوعی رادیوتراپی است. هنگامی که این روش به جای مغز بر روی بدن انجام می شود، گاهی اوقات این روش رادیوتراپی بدن استریوتاکتیک (SBRT) یا رادیوتراپی استریوتاکتیک حذفی (SABR) نامیده می شود. در این روش از بسیاری از پرتوهای متمرکز دقیق پرتو برای درمان تومورها و سایر مشکلات در سراسر بدن استفاده می شود. SBRT  برای درمان تومورهای ریه، ستون فقرات، کبد، گردن، غدد لنفاوی یا سایر بافت های نرم استفاده می شود.

از آنجایی که هیچ برشی وجود ندارد،SBRT یک نوع جراحی سنتی نیست. در عوض، رادیوسرجری استریوتاکتیک  از تصویربرداری سه بعدی برای هدف قرار دادن دوزهای بالای تابش به ناحیه آسیب دیده استفاده می کند. این بدان معنی است که آسیب بسیار کمی به بافت سالم اطراف وارد می شود. مانند سایر اشکال تابش، رادیوسرجری استریوتاکتیک با آسیب رساندن به DNA سلول های هدف عمل می کند. سپس، سلول‌های آسیب‌دیده نمی‌توانند تولید مثل کنند، که باعث کوچک شدن تومورها می‌شود.

رادیوتراپی بدن معمولا بین یک تا پنج جلسه است.

انواع رادیوسرجری استریوتاکتیک

پزشکان از دو نوع فناوری برای ارسال پرتو در حین جراحی رادیویی استریوتاکتیک استفاده می کنند.

دستگاه های شتاب دهنده خطی از اشعه ایکس (فوتون) برای درمان ناهنجاری های سرطانی و غیر سرطانی در مغز و سایر قسمت های بدن استفاده می کنند. ماشین های شتاب دهنده خطی با نام تجاری سازنده مانند CyberKnife و TrueBeam نیز شناخته می شوند. این دستگاه ها می توانند رادیوسرجری استریوتاکتیک را در یک جلسه یا بیش از دو تا پنج جلسه برای تومورهای بزرگتر انجام دهند.

پرتو پروتون (ذره باردار) جدیدترین نوع رادیوتراپی استریوتاکتیک است و تنها در چند مرکز تحقیقاتی در ایالات متحده موجود است، اگرچه تعداد مراکزی که درمان پرتو پروتون را ارائه می دهند در چند سال اخیر بسیار افزایش یافته است. می تواند از رادیوتراپی استریوتاکتیک تکه تکه برای درمان تومورهای بدن در طی چندین جلسه استفاده کند. رادیوسرجری استریوتاکتیک پرتو پروتون ممکن است برای درمان تومورها در قسمت‌هایی از بدن که قبلاً پرتودرمانی دریافت کرده‌اند یا آن‌هایی که نزدیک اندام‌های حیاتی هستند استفاده شود.

رادیوسرجری استریوتاکتیک به چه صورت کار میکند؟

همه انواع رادیوسرجری استریوتاکتیک و رادیوتراپی به روشی مشابه عمل می کنند.

تجهیزات تخصصی پرتوهای تشعشع را روی یک تومور یا هدف دیگر متمرکز می کند. هر پرتو تأثیر بسیار کمی بر بافتی که از آن عبور می کند دارد، اما دوز هدفمند تابش به محلی که همه پرتوها در آن تلاقی می کنند ارسال می شود. دوز بالای پرتوی که به ناحیه آسیب‌دیده ارسال می‌شود باعث می‌شود تومورها کوچک شده و رگ‌های خونی به مرور زمان پس از درمان بسته شوند و جریان خون تومور را از بین ببرند.

دقت رادیوسرجری استریوتاکتیک به این معنی است که حداقل آسیب به بافت های سالم اطراف وارد می شود. در بیشتر موارد، رادیوتراپی در مقایسه با سایر انواع جراحی سنتی یا پرتودرمانی خطر عوارض جانبی کمتری دارد.

آمادگی قبل از رادیوسرجری استریوتاکتیک

آماده سازی برای رادیوسرجری استریوتاکتیک (Sbrt) بدن شامل چندین مرحله است، از جمله:

• علامت گذاری. برخی از فناوری ها در موارد خاص نیاز به قرار دادن یک نشانگر فلزی کوچک در داخل یا نزدیک تومور دارند. نشانگر قرار داده شده در تومور به اندازه یک دانه برنج است. نشانگر معمولا به شکل استوانه، کلاف یا کروی است و اغلب از طلا ساخته می شود. روش علامت گذاری معمولاً به عنوان یک روش سرپایی قبل از درمان SRS انجام می شود. اما این مرحله برای اکثر فناوری‌های هدایت‌شونده CT لازم نیست.
• شبیه سازی. یک انکولوژیست پرتوشناسی شبیه سازی را انجام خواهد داد. این مرحله بهترین محل قرارگیری بدن شما را برای تراز کردن آن با پرتوهای تشعشع تعیین می کند. بدن شما توسط یک دستگاه بیحرکت بسیار محکم و بی حرکت نگه داشته می شود. اگر از قرار گرفتن در این حالت میترسید حتما با پزشک خود صحبت نمایید.

. گاهی اوقات، برای کاهش حرکت تومور ممکن است نیاز به نگه داشتن نفس به مدت 10 تا 30 ثانیه در طول درمان باشد.

• برنامه ریزی. با استفاده از اسکن های تصویربرداری و نرم افزار تخصصی، تیم درمان شما بهترین ترکیب پرتوها را برای هدف قرار دادن تومور یا سایر موارد غیرطبیعی تعیین می کند.

در طول روش رادیوسرجری استریوتاکتیک

کودکان اغلب برای آزمایش های تصویربرداری و در حین جراحی رادیویی بیهوش می شوند. بزرگسالان معمولاً بیدار هستند، اما در موارد نادر، ممکن است به شما یک آرامبخش خفیف داده شود تا در صورت احساس اضطراب بسیار به شما کمک کند آرام شوید. دستگاه شتاب دهنده خطی در طول درمان به دور هدف حرکت می کند و می چرخد ​​تا پرتوهای تشعشعی را از زوایای مختلف ارسال کند. درمان کمتر از 30 دقیقه تا یک ساعت طول می کشد.

داشتن رادیوسرجری استریوتاکتیک به نوعی شبیه عکسبرداری با اشعه ایکس است. در طول روش:

• شما تشعشع را احساس نخواهید کرد.
• شما می توانید از طریق میکروفون با پزشکان صحبت کنید.

بعد از رادیوسرجری استریوتاکتیک

پس از انجام عمل، می توانید انتظارات زیر را داشته باشید:

• اگر علائمی مانند افزایش موقت درد یا حالت تهوع را تجربه کردید، داروهای مناسب دریافت خواهید کرد.
• بعد از عمل می توانید بخورید و بنوشید.
• معمولاً همان روز به خانه می روید.
• می توانید در عرض یک تا دو روز به فعالیت های عادی بازگردید.

عوارض جانبی رادیوسرجری استریوتاکتیک و درمان آنها

برخی از افراد دچار عوارض جانبی رادیوسرجری استریوتاکتیک می شوند. نوع و شدت آنها به چیزهای زیادی بستگی دارد. این موارد شامل دوز پرتو، تعداد درمان ها و سلامت کلی شما می شود. با  SBRT، تنها ناحیه کوچکی از بدن شما در معرض تابش قرار می گیرد. این بدان معنی است که SBRT معمولاً عوارض جانبی کمتری نسبت به سایر انواع پرتودرمانی ایجاد می کند. حدود نیمی از افرادی که SBRT دارند هیچ عارضه جانبی از درمان ندارند.

در زیر شایع ترین عوارض رادیوسرجری استریوتاکتیک آورده شده است. شما ممکن است همه، برخی یا هیچ کدام از اینها را داشته باشید. بسته به ناحیه تحت درمان، ممکن است عوارض جانبی دیگری نیز وجود داشته باشد که پزشک و پرستار با شما در میان خواهند گذاشت.

سرفه یا تنگی نفس ممکن است پس از اتمام درمان دچار سرفه یا تنگی نفس شوید. در صورت بروز این علائم یا بدتر شدن آنها با پزشک یا پرستار خود تماس بگیرید. نکات زیر را برای جلوگیری از سرفه و تنگی نفس رادیوسرجری استریوتاکتیک بخاطر داشته باشید.

• به هیچ وجه سیگار نکشید. سیگار دیواره راه هوایی را تحریک می کند و باعث سرفه بیشتر می شود. برای ترک آن میتوانید از تنقلات مفیدتر استفاده نمایید.
• هنگام خواب از 1 یا 2 بالش استفاده نمایید تا سرتان مقداری بالاتر از سطح بدنتان باشد.
• در هنگام خواب حتما سعی کنید از یک دستگاه بخور در نزدیکی خود استفاده نمایید.
• با مشورت با پزشک میتوانید از شربت و داروهایی برای تسکین سرفه خود استفاده نمایید.

واکنش های پوست و مو در طول رادیوسرجری استریوتاکتیک

اکثر افرادی که رادیوسرجری استریوتاکتیک دریافت می کنند، هیچ تغییر پوستی در طول درمان ندارند. ممکن است 4 تا 6 هفته پس از پایان درمان متوجه تغییرات پوستی شوید.

پوست شما ممکن است در قسمت جلویی یا پشتی قفسه سینه در ناحیه تحت درمان صورتی یا برنزه شود. پرستار شما به شما یاد می دهد که چگونه در طول درمان از پوست خود مراقبت کنید.

ممکن است مقداری یا تمام موهای ناحیه تحت درمان را از دست بدهید. موهای شما معمولاً 3 تا 6 ماه پس از اتمام درمان دوباره رشد می کنند.

با استفاده از نکات زیر میتوانید مشکلات مربوط به پوست و مو را در طی دوره درمان رادیوسرجری استریوتاکتیک تا حد زیادی بهبود بخشید:

پوست خود را تمیز نگه دارید.

• روزانه با آب گرم و یک صابون بدون عطر ملایم مانند صابون بچه، استحمام یا دوش بگیرید . پوست خود را به خوبی بشویید و آن را با یک حوله نرم خشک کنید.
• هنگام شستشو، با پوست خود در ناحیه تحت درمان ملایم باشید. از دستمال شستشو، پارچه شستشو یا برس استفاده نکنید.
• علائم تاتو شبیه سازی که قبل از درمان دریافت کرده اید دائمی هستند و پاک نمی شوند. ممکن است در طول درمان علائم دیگری مانند طرح کلی ناحیه درمان خود با یک نشانگر بنفش با نوک نمدی داشته باشید در پایان درمان با توجه به نظر پزشک خود میتوانید آن ها را پاک نمایید.
• از پدهای الکلی یا معطر روی پوست خود در ناحیه تحت درمان استفاده نکنید.
• پوست خود را مرطوب نمایید.
• ممکن است پرستار شما توصیه کند که از روز اول درمان خود از مرطوب کننده استفاده کنید. اگر احتمال بروز واکنش پوستی ندارید، نیازی به استفاده از مرطوب کننده ندارید، مگر اینکه پوست شما خشک و همراه با خارش باشد سعی کنید مرطوب کننده را طبق نظر پزشک تهیه و استفاده نمایید.
• ممکن است پرستار شما استفاده از محصولات دیگر را نیز برای ببود پوستتان توصیه کند. بیش از 1 محصول در یک زمان استفاده نکنید، مگر اینکه از آن طبق نظر پزشک استفاده نمایید.
• اگر از مرطوب کننده استفاده می کنید، آن را 2 بار در روز استفاده کنید.
• از تحریک پوست خود در ناحیه تحت درمان خودداری کنید.
• در ناحیه تحت درمان از لباس های نخی گشاد استفاده کنید. لباس های تنگ که باعث سایش پوست میشوند مانع ایجاد درد و سوزش در پوست شما خواهند شد.
• فقط از مرطوب کننده ها، کرم ها یا لوسیون هایی استفاده کنید که پزشک آن را تجویز کرده است.
• از آرایش، عطر، پودر یا افترشیو در ناحیه تحت درمان استفاده نکنید.
• اگر پوست شما باز، ترک خورده یا تحریک شده است از دئودورانت استفاده نکنید. می توانید از دئودورانت روی پوست سالم ناحیه تحت درمان استفاده کنید. اگر پوست شما تحریک شد، استفاده از آن را متوقف کنید.
• در صورت خارش پوست بجای خاراندن آن از مرطوب کننده استفاده نمایید.
• اجازه ندهید پوست درمان شده شما با دمای بسیار گرم یا سرد تماس پیدا کند. این شامل جکوزی، بطری آب، پدهای گرمایشی و کیسه های یخ است.
• از برنزه کردن و آفتاب گرفتن خودداری در مورد شنا کردن حتما با پزشک خود مشورت نمایید.

خستگی در طی رادیوسرجری استریوتاکتیک

احساس خستگی یا ضعف، عدم تمایل به انجام کارها، عدم توانایی در تمرکز یا احساس کندی است. ممکن است 4 تا 6 هفته پس از پایان درمان رادیوسرجری استریوتاکتیک دچار خستگی شوید. خستگی می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. و ممکن است تا مدتی بعد از درمان شما نیز امتداد یابد.

دلایل زیادی وجود دارد که ممکن است در طول درمان به روش رادیوسرجری استریوتاکتیک دچار خستگی شوید، از جمله:

• اثرات تشعشع بر بدن شما
• رفت و آمد برای درمان
• نداشتن خواب آرام و کافی در شب.
• عدم مصرف پروتئین و کالری کافی
• داشتن درد یا علائم دیگر.
• احساس اضطراب یا افسردگی.
• داروهای خاص

ممکن است متوجه شوید که خستگی شما در ساعات خاصی از روز بدتر می شود اما بعد از درمان این مشکل به مروز بهبود میابد.

راه های مدیریت خستگی

• اگر کار کردن باعث ایجاد حال خوب در شما میشود میتوانید کارهای سبک را انجام دهید.
• برای فعالیت های روزانه خود برنامه ریزی کنید. چیزهایی را که برایتان ضروری و مهم هستند انتخاب کنید و زمانی که بیشترین انرژی را دارید کارهایتان انجام دهید.
• زمانی را برای استراحت یا چرت زدن کوتاه (10 تا 15 دقیقه) در طول روز برنامه ریزی کنید، به خصوص زمانی که احساس خستگی بیشتری می کنید. اگر چرت می زنید، سعی کنید کمتر از 1 ساعت باشد.
• سعی کنید هر شب حداقل 8 ساعت بخوابید. باید در طول درمان رادیوسرجری استریوتاکتیک به اندازه کافی استراحت کنید تا بدنتان سطح انرژی مناسبی برای درمان داشته باشد . همچنین ممکن است برای شما بهتر باشد که شب زودتر بخوابید و صبح دیرتر از خواب بیدار شوید. یکی از راه های بهتر خوابیدن در شب این است که در طول روز فعال باشید. برای مثال، اگر می‌توانید ورزش کنید، پیاده روی، یوگا و یا دوچرخه روی سبک. راه دیگر برای بهتر خوابیدن در شب، استراحت قبل از رفتن به رختخواب است.
• از خانواده و دوستان بخواهید که در اموری مانند خرید، آشپزی و نظافت به شما کمک کنند.
• از غذا و نوشیدنی های پرکالری استفاده نمایید در این مورد حتما از پزشک خود و یا یک متخصص تغذیه کمک بخواهید.

با توجه به عوارض رادیوسرجری استریوتاکتیک آیا این روش مفید است؟

بله رادیوسرجری استریوتاکتیک یک روش مناسب برای درمان انواع سرطان است که در بیشتر موارد در بیش از 70 درصد کاملا مفید بوده و جوابگوی بیماران بوده است. عوارض جانبی ذکر شده در قسمت قبل تماما حداقل تا 3 ماه بعد از اتمام رادیوسرجری استریوتاکتیک از بین خواهند رفت و میتوان گفت مزایای درمان با این روش از عوارض آن بسیار بیشتر است.